Merhaba arkadaslar
biryerlerde otomobiller Halojen ve Xenon ampul ve mercek kullanim ile ilgili
genel bilgiler buldum belki daha önce konu yayinlasmin olabilir bilemiyorum, faydali olabilecegini düsünerek paylasmak istedim.
Herkese merhaba,
Başlıktan da anlaşılacağı üzere doğru bilinen yanlışları gördüğüm için genel olarak aydınlatma sistemleri hakkında detaylı bir bilgi vermeyi faydalı gördüm. Bu başlıkta halojen ve xenon aydınlatma sistemleri hakkında detaylı teknik bilgi vereceğim. Uzun bir başlık olacağı ve spesifik olarak aradığınız bir bilgiye ulaşmanız için sayfanın başında bir çeşit "içindekiler" kısmı da yapıyorum. Umarım başlık sabitlenir ve herkese faydası olur.
Bu başlıkta bulabileceğiniz bilgiler:
1) Halojen Aydınlatma Sistemleri
2) Halojen Sistemlerin Avantaj-Dezavantajları
3) Halojen Ampul tipleri
4) Halojen Temelli Far Tipleri
5) HID (Xenon) Aydınlatma Sistemleri
6) Xenon Aydınlatma Sistemlerinin Avantajları
7) Xenon Aydınlatma Sistemlerinin Dezavantajları
8) Xenon Ampul Tipleri
9) Far Merceği Nedir?
10) Far Merceğinin Yapısı
11) Lens Çeşitleri
12) Bi-xenon - Bi-halojen Mercekler
13) Xenon ve Halojen Sistemler Hakkında Sık Sorulan Sorular ve Cevapları
1) Halojen Aydınlatma Sistemleri:
Halojenin anlamına, ampullerde kullanımına ve bu tip ampullerin teknik detayına girersem herkesin okumayı bırakacağını düşündüğüm için basitçe anlatacağım.
Halojen ampuller, içlerinde bulunan tungsten flamanın parlamasıyla ışık verirler. Arka stoplar, sinyaller, plaka ışıkları, araç içindeki harita okuma lambaları hep halojen temellidir. Yeni nesil araçların bu saydığım kısımlarında artık LED aydınlatmaya yer verilmekte. Hatta çok yeni bazı araçların ön farları bile tamamen LEDdir. Ancak piyasadaki araçların %80 gibi büyük bir çoğunluğu hala halojen temelli aydınlatma ürünleri kullanmaktadır.
Halojen ampuller çeşitli şekillerde bulunabilir. Ön farlarda kullanılan ampuller genelde H tipiyle kodlanır (H1-H3-H4 gibi). Eski tip bazı ampuller sadece rakamla da kodlanabiliyor (9006-9005 gibi) ancak bunlar artık çok yaygın değiller. Araç üreticileri far tasarımlarına en uygun ampul tipini belirlerler. Her ampul tipinin kendine göre avantajları-dezavantajları bulunur. Yani en iyisi H4 ya da H1 tip ampuldür demek pek mümkün değildir. Otomobiller genelde 55 watt gücünde halojen ampul kullanır. 100-150 wattlık halojen ampullerde vardır ancak bunların kullanımı reflektörünüzün kararmasına sebep olacaktır. 55 wattlık halojen bir ampul genelde 1300-1600 lümen (ışık miktarı birimi) ışık verir. Bu değer ampulün tipine, performans ya da uzun ömür ampulü olup olmamasına göre değişebilir.
Halojen Aydınlatma Sistemlerinin Avantajları:
1) Çok kısa ısınma süresine ihtiyaç duyarlar. Farlarınızı açtıktan 1 saniye sonra farlarınız maksimum gücüne ulaşmış olur. Bu durum kısa farlar için çok bir öneme sahip gözükmese bile ayrı bir reflektöre sahip uzun huzmesinde hayati bir öneme sahiptir. Selektörde hemen tepki verir. Bu sebeple uzun farlarda bağımsız reflektör kullanan araçlarda sadece kısalara xenon takılır.
2) Ucuzdur, her yerde bulunur.
3) Ayrı bir ateşleyiciye, balasta ihtiyaç duymaz. Tak-çalıştır bir sistemdir. Patlayan bir ampulü kendiniz bile rahatça değiştirebilirsiniz.
4) Xenon sistemlerin aksine, halojen bir far ömrünün sonuna kadar parlaklığını biraz kaybetse de aşağı yukarı aynı parlaklığı koruyacaktır.
Halojen Aydınlatma Sistemlerinin Dezavantajları:
1) Işık gücü xenon sistemlere oranla daha düşüktür.
2) Ömrü xenon sistemlere oranla daha kısadır (Osram Nightbreaker'lar 200 saat teorik, Nightbreaker Plus2lar yaklaşık 250 saat teorik, normal Bilux ampuller yaklaşık 600 saat teorik ömre sahip).
Halojen ampul tipleri (tümü olmasa bile en yaygın olanlar):
1) H1: Uzun-kısa ve sis farlarında kullanılabilir. Genelde sis farları (Punto H1 tip sis farı kullanır.) ve uzun farlarda kullanılır. Ancak bazı araçların kısa farları da H1'dir (Fiat Bravo gibi). Tek flamanlıdır. Uzun için ayrı, kısa için ayrı reflektörü olan araçlarda kullanılır. Resmi aşağıdadır.
2) H3: Genelde sis farlarında kullanılır. Resmi aşağıdadır.
3) H4: Çift flamanlı bir ampuldür. Yani tek ampulün içerisinde 2 adet tungsten flaman bulunur. Bunlardan birisi kısa birisi uzun ışık huzmesi içindir. Yani uzun-kısa görevleri aynı ampule yüklenmiştir. Punto'lar H4 tip ampul kullanmaktadır. Uzun far için bağımsız bir reflektör kullanmayan araçlarda kullanılır. Resmi aşağıdadır.
4) H7: Genelde kısa farlar için kullanılır. Tek flamanlıdır. Resmi aşağıdadır.
5) H11: Genelde sis farlarında kullanılır. Kısa farlarda da kullanıldığı görülebilir. Tek flamanlıdır. Resmi aşağıdadır.
En yaygın ampul tipleri yukarıda bulunanlardır. Bunların haricinde bir sürü halojen ampul tipi bulunmaktadır. Ancak kafa karışıklığı yaratmamak adına en yaygın kullanılanları listeledim.
Halojen temelli far tipleri:
1) Parabolik tip farlar:
Bu tip farların camları desenlidir. Işık dağılımı reflektörün yanı sıra desenli olan bu cam vasıtasıyla ayarlanır. Eski tiptir. Artık kullanılmamaktadır. Halojen temelli her fara takılan xenon kötü sonuç verse de bu tarz farlara xenon takılınca alınan sonuçlar daha bir kötüdür
2) Free Form tip farlar:
Günümüzde hala en sık kullanılan far tipidir. Far camı tamamen şeffaftır ve üzerinde hiçbir desen yoktur. Işık dağılımı tamamen reflektör sayesinde ayarlanır. Parabolik camlı farlar çoğunlukla kare-dikdörtgen ağırlıklı tasarımlara izin verirken free form camlı farlar sayesinde üreticiler daha özgür bir şekilde far tiplerini tasarlayabilmişlerdir. Punto'ların farı free form tiptir.
3) Mercekli farlar:
En modern tipteki farlardır. Günümüzde bir çok araç üreticisi halojen-xenon farketmeden mercekli farlara geçiş yapmaktadır. Merceklerin avantajları ışığı ayarlamak için büyük bir reflektöre ihtiyaç duymamalarıdır. Dolayısıyla araç üreticileri daha küçük ya da daha agresif kıvrımlara sahip farlar üretebilmektedir. Fiat Bravo, yeni Ford Fiesta, eski VW Passat'lar halojen far kullanmalarına rağmen farlarında mercek vardır.
HID (Xenon) Aydınlatma Sistemleri:
HID in açılımı High Intensity Discharge yani yüksek yoğunluklu boşaltım demektir. Bir çok alanda kullanılır. Otomotiv aydınlatmalarının yanı sıra sokak lambalarında, büyük sabit spotlarda da kullanıldığı olur. Otomotiv sektöründeki HID sistemlere genel olarak xenon denmesinin sebebi ampulün içerisinde bulunan xenon gazıdır. Sokak lambalarında ve spotlarda argon gazı bulunur. Bu sebeple ısınıp tam güce ulaşmaları dakikalar sürer. Otomotiv sektöründe xenon gazının kullanımı da bu sebepledir. Xenon gazı sayesinde HID sistemler maksimum güce ve parlaklığa saniyeler içerisinde ulaşabilir. Halojen sistemlerde yaptığım gibi detaylı teknik anlatım yapıp hepinizi sıkmayacağım. Merak eden varsa özel mesaj yoluyla sorabilir
OEM Xenon sistemler genel olarak 3 parçadan oluşur. Ampul, ateşleyici ve balast. Ampul tipine göre ateşleyici ampule entegre olabilir ya da olmayabilir. Balast ise basitçe anlatmak gerekirse xenon ampulünün ateşlenmesi için gereken yüksek akımı sağlayan ve ampulün yanık kalması için gerekli beslemeyi yapan parçadır. Otomobil üreticileri 35 watt gücünde xenon kullanırlar. 35 watt D1S-D2S ampuller 3000-3200 lümen ışık yayarlar. Yani halojen farlardan 2 kat güçlüdürler.
Sadece kısalar için xenon sistem kullanan araçların yanı sıra bi-xenon aydınlatma sistemine sahip araçlar da vardır. Bi-xenon sistem araçlarda uzun-kısa genellikle tek mercek üzerinden gerçekleşir (uzunlar için ayrı bir uzun far merceği kullanan araçlar da vardır. Ancak çok verimli olmadığı için pek kullanılmamaktadır.). Bu işlemin detayını birazdan anlatacağım.
Xenon Aydınlatma Sistemlerinin Avantajları:
1) Halojen far ampullerinden 2 kat daha fazla ışık yayarlar.
2) Ömürleri halojen ampullerden yaklaşık 3.5 kat daha fazladır.
3) Renk seçenekleri daha fazladır.
Xenon Aydınlatma Sistemlerinin Dezavantajları:
1) Aydınlatma kalitesini ampul haricinde balast da etkiler.
2) Xenon ampuller halojen ampullere göre çok daha pahalıdır. Örneğin Osram marka standart bir H1 ampul 7-10 TL arasına bulunabilirken, Osram marka D2S ampul yaklaşık 160 TL, D1S ampul yaklaşık 200 TL'dir. Aynı zamanda balastlar da yüksek fiyatlıdır (Sıfır, AL-Bosch marka bir balastın tanesi 500 TL civarıdır. 2 tane gerekir). Dolayısıyla herhangi bir parça bozulduğu zaman değiştirmek çok masraflıdır.
3) Ömürleri 3000 saat civarı olmasına rağmen, teorik ömrünün yarısına gelen bir xenon ampul parlaklığının neredeyse %50'sini kaybedecektir. Yani 1500 saat yanma süresine sahip bir D2S ampul, halojen ampullerle aşağı yukarı aynı güçte yanacaktır.
Xenon Ampul Tipleri:
1) D1S: Ateşleyicisi ampule entegredir. Bu sebeple çok hızlı bir şekilde maksimum parlaklığına ulaşabilir. Dolayısıyla bi-xenon araçlarda selektör atıldığı zaman ampul parlaklığına çabuk ulaşabildiği için atılan selektör daha etkili olacaktır. Fiyatları D2S ampullere göre 60-70 TL daha yüksektir.
2) D2S: Ateşleyici ampulün arkasına ayrıca takılır. Isınma süresi D1S sistemlere göre daha uzundur. Bazıları arada gözle görülür bir fark olmadığını söylese de, şahsi tecrübelerime göre aradaki fark büyük. Fiyatları D1S'lere oranla daha düşüktür. D1S sistemlere göre daha eski bir teknolojidir.
Ampul:
Ateşleyici:
3) D3S: D1S gibi ateşleyicisi ampule entegredir. İçerisinde civa olmayan yeni nesil ampul tipidir. Aynı zamanda D1S ampuller sabit çalışmak için 85 volta ihtiyaç duyarken bu ampuller 42 voltta sabit çalışır. Fiyatları D1S'lerden bile yüksektir. Tane fiyatı yaklaşık olarak 230 TL dir.
4) D4S: D2S tip ampulün civa içermeyen ve daha düşük voltajla sabit çalışabilen modelidir denilebilir. Ateşleyicisi ampule entegre değildir. D1S-D3S ve D2S-D4S ampuller neredeyse birebir aynıdır. Bu sebeple resim eklemiyorum.
5) D1R-D2R-D3R-D4R: Sondaki R 'reflector' yani reflektör tabanlı sistemler için üretildiklerini anlatır. S kodlu ampuller mercekle kullanılmak zorundayken R kodlu ampuller reflektör tabanlı xenon aydınlatma sistemlerinde kullanılır. Yalnız bu demek değildir ki; D2R tipindeki bir ampulü halojen farlı bir araca takılabilir. Üzerlerinde bulunan siyah kaplama-boya ışığın dağılımını istenen bölgelerde keser. Bu şekilde ışığın odaklanması daha kolay olur. Bu ampullerin kullanılabildiği reflektörler standart halojen reflektörlerinden farklıdır. Bu iş için dizayn edilmiştir. Sondan bir önceki kasa Honda Civic, eski kasa Volvo S60, eski kasa Mercedes S serileri reflektör tabanlı xenon aydınlatmaya sahip olan araçlardan bazılarıdır. S kodlu ampullerden tek farkları ampulün camının üzerinde bulunan siyah kısımdır.
D2R ampule bir örnek:
Merak edenler için balast resmi (markaya göre tipleri değişiklik gösterir ancak hepsi için kapalı-kare-metal kutu diyebiliriz.):
Far Merceği Nedir?
Far merceği halojen, xenon ya da LED farketmeksizin bir kaynaktan çıkan ışığı istenilen yerlere ve istenilen şekilde dağıtmaya yarayan parçadır.
5 adet tipi bulunur (LED mercekleri hariç). Bunlar: kısalar için halojen mercek, kısalar için xenon mercek, bi-xenon mercek, bi-halojen mercek ve uzun far merceğidir. Uzun far merceği artık kullanılmadığı için bundan sonra yazacaklarımın tümü normal mercekler için geçerlidir (halojen, bi-halojen, xenon, bi-xenon).
Hangi tip olduğu farketmeksizin bir far merceği 3 ana parçadan oluşur. Bunlar reflektör çanağı, siper (cut-off shield) ve lenstir.
a) Reflektör çanağı: Normal farlarda bulunan reflektörler kadar parlak bir kaplamaya sahip olan çanaktır. Ampul bu çanağın içerisine oturur. Ampulün yaydığı ışık bu çanaktan yansıtılarak yoğun bir biçimde sipere ulaşır. Xenon ampuller daha çok ısındığı için xenon merceklerdeki reflektör, halojen merceklerdeki reflektöre kıyasla ısıya daha dayanıklıdır. Dolayısıyla halojen merceğe xenon taktığınızda bir süre sonra kararması muhtemeldir. Aynı zamanda reflektör çanağının kaplamasının kalitesi aydınlatma gücünde ve kalitesinde kilit rol oynar. Çanak ne kadar parlak ve netse aydınlatma o kadar güçlü olur.
Sonar Dayline farlardan çıkan merceğin reflektör çanağı:
Yeni tip Hella bi-xenon merceğin reflektör çanağı:
Görüldüğü üzere kalite farkı açık.
b) Siper: Kesilme çizgisi şeklinde kesilmiş metal bir parçadır (bazı adi merceklerdeki siperler plastiktir). Reflektör çanağından gelen ışığın bir kısmı bu siper vasıtasıyla kesilir. Yani mercekli farlardaki kesilme çizgisinin şeklini belirleyen bu siperdir.
Eski tip Hella bi-xenon merceğin uzun-kısa konumundaki siperlerinin ve ışık dağılımının fotoğrafı:
Kısa:
Uzun:
Kısa-uzun ve ışık dağılımının karşılaştırmalı resmi:
c) Lens: Siperin üzerinde kalan ışık bu lens vasıtasıyla geniş bir alana yansır ve ters çevrilir (yansıyan ışık deseninde karanlık bölge üstte, aydınlık bölge alttayken, ışık lensten geçmeden önce karanlık bölge altta, aydınlık bölge üsttedir. Yani ışık desenine baktığınız zaman siperin merceğin üst tarafında bulunduğunu düşünürsünüz, ancak aslında alt tarafındadır.) ve daha sonra fardan dışarı verilir. 3 adet lens tipi vardır.
c1) Clear Lens: Tamamen şeffaf olan lens tipidir. Yeni silinmiş, tertemiz bir cam yüzeyi gibi düşünebilirsiniz. Kesilme çizgisini en net ve keskin yansıtan lensler clear lenslerdir.
Sonar Dayline farların içerisinden çıkan Sonar marka merceğin clear lensi. Resimler kendi çekimimdir.
c2) Frosted Lens: Donuk gibi gözüken bir yüzeye sahiptir. Buz tutmuş bir cam yüzeyi gibi düşünülebilir. Kesilme çizgisini en bulanık yansıtan mercek tipidir.
Yeni tip Hella bi-xenon merceğin (BMW F10 kasa 5 serilerinde kullanılan) kendi çektiğim resimlerdir. Frosted lense güzel bir örnektir. Lensten yansıyan ışığa bakarsanız hafif donuk olduğunu görebilirsiniz.
Karşıdan:
c3) Fresnel Lens: Lens yüzeyinde merkezden dışa doğru açılan halkalar bulunur. Kesilme çizgisini frosted kadar bulanık yansıtmaz ancak clear lens kadar da net değildir.
Fresnel lens için örnek:
Clear Lens-Fresnel Lens karşılaştırması:
Bi-xenon - Bi-halojen Mercekler:
Bu tip merceklerdeki siperler hareketlidir. Siz far kolunu uzun konumuna aldığınızda ya da selektör attığınızda bu selenoide ya da elektrik motoruna elektrik verilir ve siper aşağı çekilir. Bu sayede siperin engellediği ışık serbest bırakılır. Dolayısıyla kesilme çizgisinin üzerinde bulunan karanlık bölge de aydınlatılmış, kısaca uzunlar açılmış olur.
Valeo, AL-Bosch, ZKW mercekler siperi hareket ettirmek için elektrik motoru kullanırken, Hella selenoid kullanmaktadır. Selenoid daha güvenilir, basit ve hızlı bir sistemdir.
Mercek Kalitesi Hangi Kriterlere Göre Değerlendirilir?
Çoğunlukla kesilme çizgisi en net olan mercek en iyisidir gibi bir anlayış söz konusudur ancak bu yanlıştır. Merceklerin kalitesi aydınlatma gücü, ışık dağılımının homojenliği, aydınlatma menzili, aydınlatma genişliği ve parlak noktanın (hotspot) desenine göre değişir.
Bir merceğin kalitesini ölçerken öncelik sıranız aşağıdaki gibi olmalıdır:
1) Işık gücü yeterli mi?
2) Aydınlatma homojen mi? Işık, yolun ya da resme göre duvarın her tarafına aşağı yukarı eşit parlaklıkta dağıtılmış mı?
3) Aydınlatma genişliği yeterli mi?
4) Menzil yeterli mi? Duvar resimlerdeki aydınlatma deseninden menzili aşağı yukarı şu şekilde anlayabilirsiniz: Kesilme çizgisinin orta noktasında bulunan hotspot ın (en parlak nokta), çizginin ortasında maksimum parlaklıktayken, aşağı inildikçe düzgün bir şekilde parlaklığı azalmalıdır. Kesilme çizgisi yolun en ilerisine düşer, kesilme çizgisinin aşağı kısımları size (araca) doğru yaklaşan kısımlardır. Eğer bu parlaklık kesilme çizgisinin hemen altında düşük şiddette, daha alt taraflarda daha kuvvetliyse aracın hemen önü çok aydınlanırken, yolun daha ilerisi az aydınlanacak demektir. Bazı kalitesiz merceklerde bu noktanın parlaklığı ve pozisyonu yanlış ayarlanmaktadır.
5) Kesilme çizgisinin netliği kişisel tercihtir. Net kesilme çizgisi hoş durur, bulanık olan kötü. Ancak aşırı net kesilme çizgisi demek o çizginin öte tarafının tamamen zifiri karanlık olması demek. Dolayısıyla gece yolculuklarda karşınıza çıkan sürprizlere (köpek, çukur vb) tepki vermek için daha az zamanınızın olması demek.
biryerlerde otomobiller Halojen ve Xenon ampul ve mercek kullanim ile ilgili
genel bilgiler buldum belki daha önce konu yayinlasmin olabilir bilemiyorum, faydali olabilecegini düsünerek paylasmak istedim.
Herkese merhaba,
Başlıktan da anlaşılacağı üzere doğru bilinen yanlışları gördüğüm için genel olarak aydınlatma sistemleri hakkında detaylı bir bilgi vermeyi faydalı gördüm. Bu başlıkta halojen ve xenon aydınlatma sistemleri hakkında detaylı teknik bilgi vereceğim. Uzun bir başlık olacağı ve spesifik olarak aradığınız bir bilgiye ulaşmanız için sayfanın başında bir çeşit "içindekiler" kısmı da yapıyorum. Umarım başlık sabitlenir ve herkese faydası olur.
Bu başlıkta bulabileceğiniz bilgiler:
1) Halojen Aydınlatma Sistemleri
2) Halojen Sistemlerin Avantaj-Dezavantajları
3) Halojen Ampul tipleri
4) Halojen Temelli Far Tipleri
5) HID (Xenon) Aydınlatma Sistemleri
6) Xenon Aydınlatma Sistemlerinin Avantajları
7) Xenon Aydınlatma Sistemlerinin Dezavantajları
8) Xenon Ampul Tipleri
9) Far Merceği Nedir?
10) Far Merceğinin Yapısı
11) Lens Çeşitleri
12) Bi-xenon - Bi-halojen Mercekler
13) Xenon ve Halojen Sistemler Hakkında Sık Sorulan Sorular ve Cevapları
1) Halojen Aydınlatma Sistemleri:
Halojenin anlamına, ampullerde kullanımına ve bu tip ampullerin teknik detayına girersem herkesin okumayı bırakacağını düşündüğüm için basitçe anlatacağım.
Halojen ampuller, içlerinde bulunan tungsten flamanın parlamasıyla ışık verirler. Arka stoplar, sinyaller, plaka ışıkları, araç içindeki harita okuma lambaları hep halojen temellidir. Yeni nesil araçların bu saydığım kısımlarında artık LED aydınlatmaya yer verilmekte. Hatta çok yeni bazı araçların ön farları bile tamamen LEDdir. Ancak piyasadaki araçların %80 gibi büyük bir çoğunluğu hala halojen temelli aydınlatma ürünleri kullanmaktadır.
Halojen ampuller çeşitli şekillerde bulunabilir. Ön farlarda kullanılan ampuller genelde H tipiyle kodlanır (H1-H3-H4 gibi). Eski tip bazı ampuller sadece rakamla da kodlanabiliyor (9006-9005 gibi) ancak bunlar artık çok yaygın değiller. Araç üreticileri far tasarımlarına en uygun ampul tipini belirlerler. Her ampul tipinin kendine göre avantajları-dezavantajları bulunur. Yani en iyisi H4 ya da H1 tip ampuldür demek pek mümkün değildir. Otomobiller genelde 55 watt gücünde halojen ampul kullanır. 100-150 wattlık halojen ampullerde vardır ancak bunların kullanımı reflektörünüzün kararmasına sebep olacaktır. 55 wattlık halojen bir ampul genelde 1300-1600 lümen (ışık miktarı birimi) ışık verir. Bu değer ampulün tipine, performans ya da uzun ömür ampulü olup olmamasına göre değişebilir.
Halojen Aydınlatma Sistemlerinin Avantajları:
1) Çok kısa ısınma süresine ihtiyaç duyarlar. Farlarınızı açtıktan 1 saniye sonra farlarınız maksimum gücüne ulaşmış olur. Bu durum kısa farlar için çok bir öneme sahip gözükmese bile ayrı bir reflektöre sahip uzun huzmesinde hayati bir öneme sahiptir. Selektörde hemen tepki verir. Bu sebeple uzun farlarda bağımsız reflektör kullanan araçlarda sadece kısalara xenon takılır.
2) Ucuzdur, her yerde bulunur.
3) Ayrı bir ateşleyiciye, balasta ihtiyaç duymaz. Tak-çalıştır bir sistemdir. Patlayan bir ampulü kendiniz bile rahatça değiştirebilirsiniz.
4) Xenon sistemlerin aksine, halojen bir far ömrünün sonuna kadar parlaklığını biraz kaybetse de aşağı yukarı aynı parlaklığı koruyacaktır.
Halojen Aydınlatma Sistemlerinin Dezavantajları:
1) Işık gücü xenon sistemlere oranla daha düşüktür.
2) Ömrü xenon sistemlere oranla daha kısadır (Osram Nightbreaker'lar 200 saat teorik, Nightbreaker Plus2lar yaklaşık 250 saat teorik, normal Bilux ampuller yaklaşık 600 saat teorik ömre sahip).
Halojen ampul tipleri (tümü olmasa bile en yaygın olanlar):
1) H1: Uzun-kısa ve sis farlarında kullanılabilir. Genelde sis farları (Punto H1 tip sis farı kullanır.) ve uzun farlarda kullanılır. Ancak bazı araçların kısa farları da H1'dir (Fiat Bravo gibi). Tek flamanlıdır. Uzun için ayrı, kısa için ayrı reflektörü olan araçlarda kullanılır. Resmi aşağıdadır.
2) H3: Genelde sis farlarında kullanılır. Resmi aşağıdadır.
3) H4: Çift flamanlı bir ampuldür. Yani tek ampulün içerisinde 2 adet tungsten flaman bulunur. Bunlardan birisi kısa birisi uzun ışık huzmesi içindir. Yani uzun-kısa görevleri aynı ampule yüklenmiştir. Punto'lar H4 tip ampul kullanmaktadır. Uzun far için bağımsız bir reflektör kullanmayan araçlarda kullanılır. Resmi aşağıdadır.
4) H7: Genelde kısa farlar için kullanılır. Tek flamanlıdır. Resmi aşağıdadır.
5) H11: Genelde sis farlarında kullanılır. Kısa farlarda da kullanıldığı görülebilir. Tek flamanlıdır. Resmi aşağıdadır.
En yaygın ampul tipleri yukarıda bulunanlardır. Bunların haricinde bir sürü halojen ampul tipi bulunmaktadır. Ancak kafa karışıklığı yaratmamak adına en yaygın kullanılanları listeledim.
Halojen temelli far tipleri:
1) Parabolik tip farlar:
Bu tip farların camları desenlidir. Işık dağılımı reflektörün yanı sıra desenli olan bu cam vasıtasıyla ayarlanır. Eski tiptir. Artık kullanılmamaktadır. Halojen temelli her fara takılan xenon kötü sonuç verse de bu tarz farlara xenon takılınca alınan sonuçlar daha bir kötüdür
2) Free Form tip farlar:
Günümüzde hala en sık kullanılan far tipidir. Far camı tamamen şeffaftır ve üzerinde hiçbir desen yoktur. Işık dağılımı tamamen reflektör sayesinde ayarlanır. Parabolik camlı farlar çoğunlukla kare-dikdörtgen ağırlıklı tasarımlara izin verirken free form camlı farlar sayesinde üreticiler daha özgür bir şekilde far tiplerini tasarlayabilmişlerdir. Punto'ların farı free form tiptir.
3) Mercekli farlar:
En modern tipteki farlardır. Günümüzde bir çok araç üreticisi halojen-xenon farketmeden mercekli farlara geçiş yapmaktadır. Merceklerin avantajları ışığı ayarlamak için büyük bir reflektöre ihtiyaç duymamalarıdır. Dolayısıyla araç üreticileri daha küçük ya da daha agresif kıvrımlara sahip farlar üretebilmektedir. Fiat Bravo, yeni Ford Fiesta, eski VW Passat'lar halojen far kullanmalarına rağmen farlarında mercek vardır.
HID (Xenon) Aydınlatma Sistemleri:
HID in açılımı High Intensity Discharge yani yüksek yoğunluklu boşaltım demektir. Bir çok alanda kullanılır. Otomotiv aydınlatmalarının yanı sıra sokak lambalarında, büyük sabit spotlarda da kullanıldığı olur. Otomotiv sektöründeki HID sistemlere genel olarak xenon denmesinin sebebi ampulün içerisinde bulunan xenon gazıdır. Sokak lambalarında ve spotlarda argon gazı bulunur. Bu sebeple ısınıp tam güce ulaşmaları dakikalar sürer. Otomotiv sektöründe xenon gazının kullanımı da bu sebepledir. Xenon gazı sayesinde HID sistemler maksimum güce ve parlaklığa saniyeler içerisinde ulaşabilir. Halojen sistemlerde yaptığım gibi detaylı teknik anlatım yapıp hepinizi sıkmayacağım. Merak eden varsa özel mesaj yoluyla sorabilir
OEM Xenon sistemler genel olarak 3 parçadan oluşur. Ampul, ateşleyici ve balast. Ampul tipine göre ateşleyici ampule entegre olabilir ya da olmayabilir. Balast ise basitçe anlatmak gerekirse xenon ampulünün ateşlenmesi için gereken yüksek akımı sağlayan ve ampulün yanık kalması için gerekli beslemeyi yapan parçadır. Otomobil üreticileri 35 watt gücünde xenon kullanırlar. 35 watt D1S-D2S ampuller 3000-3200 lümen ışık yayarlar. Yani halojen farlardan 2 kat güçlüdürler.
Sadece kısalar için xenon sistem kullanan araçların yanı sıra bi-xenon aydınlatma sistemine sahip araçlar da vardır. Bi-xenon sistem araçlarda uzun-kısa genellikle tek mercek üzerinden gerçekleşir (uzunlar için ayrı bir uzun far merceği kullanan araçlar da vardır. Ancak çok verimli olmadığı için pek kullanılmamaktadır.). Bu işlemin detayını birazdan anlatacağım.
Xenon Aydınlatma Sistemlerinin Avantajları:
1) Halojen far ampullerinden 2 kat daha fazla ışık yayarlar.
2) Ömürleri halojen ampullerden yaklaşık 3.5 kat daha fazladır.
3) Renk seçenekleri daha fazladır.
Xenon Aydınlatma Sistemlerinin Dezavantajları:
1) Aydınlatma kalitesini ampul haricinde balast da etkiler.
2) Xenon ampuller halojen ampullere göre çok daha pahalıdır. Örneğin Osram marka standart bir H1 ampul 7-10 TL arasına bulunabilirken, Osram marka D2S ampul yaklaşık 160 TL, D1S ampul yaklaşık 200 TL'dir. Aynı zamanda balastlar da yüksek fiyatlıdır (Sıfır, AL-Bosch marka bir balastın tanesi 500 TL civarıdır. 2 tane gerekir). Dolayısıyla herhangi bir parça bozulduğu zaman değiştirmek çok masraflıdır.
3) Ömürleri 3000 saat civarı olmasına rağmen, teorik ömrünün yarısına gelen bir xenon ampul parlaklığının neredeyse %50'sini kaybedecektir. Yani 1500 saat yanma süresine sahip bir D2S ampul, halojen ampullerle aşağı yukarı aynı güçte yanacaktır.
Xenon Ampul Tipleri:
1) D1S: Ateşleyicisi ampule entegredir. Bu sebeple çok hızlı bir şekilde maksimum parlaklığına ulaşabilir. Dolayısıyla bi-xenon araçlarda selektör atıldığı zaman ampul parlaklığına çabuk ulaşabildiği için atılan selektör daha etkili olacaktır. Fiyatları D2S ampullere göre 60-70 TL daha yüksektir.
2) D2S: Ateşleyici ampulün arkasına ayrıca takılır. Isınma süresi D1S sistemlere göre daha uzundur. Bazıları arada gözle görülür bir fark olmadığını söylese de, şahsi tecrübelerime göre aradaki fark büyük. Fiyatları D1S'lere oranla daha düşüktür. D1S sistemlere göre daha eski bir teknolojidir.
Ampul:
Ateşleyici:
3) D3S: D1S gibi ateşleyicisi ampule entegredir. İçerisinde civa olmayan yeni nesil ampul tipidir. Aynı zamanda D1S ampuller sabit çalışmak için 85 volta ihtiyaç duyarken bu ampuller 42 voltta sabit çalışır. Fiyatları D1S'lerden bile yüksektir. Tane fiyatı yaklaşık olarak 230 TL dir.
4) D4S: D2S tip ampulün civa içermeyen ve daha düşük voltajla sabit çalışabilen modelidir denilebilir. Ateşleyicisi ampule entegre değildir. D1S-D3S ve D2S-D4S ampuller neredeyse birebir aynıdır. Bu sebeple resim eklemiyorum.
5) D1R-D2R-D3R-D4R: Sondaki R 'reflector' yani reflektör tabanlı sistemler için üretildiklerini anlatır. S kodlu ampuller mercekle kullanılmak zorundayken R kodlu ampuller reflektör tabanlı xenon aydınlatma sistemlerinde kullanılır. Yalnız bu demek değildir ki; D2R tipindeki bir ampulü halojen farlı bir araca takılabilir. Üzerlerinde bulunan siyah kaplama-boya ışığın dağılımını istenen bölgelerde keser. Bu şekilde ışığın odaklanması daha kolay olur. Bu ampullerin kullanılabildiği reflektörler standart halojen reflektörlerinden farklıdır. Bu iş için dizayn edilmiştir. Sondan bir önceki kasa Honda Civic, eski kasa Volvo S60, eski kasa Mercedes S serileri reflektör tabanlı xenon aydınlatmaya sahip olan araçlardan bazılarıdır. S kodlu ampullerden tek farkları ampulün camının üzerinde bulunan siyah kısımdır.
D2R ampule bir örnek:
Merak edenler için balast resmi (markaya göre tipleri değişiklik gösterir ancak hepsi için kapalı-kare-metal kutu diyebiliriz.):
Far Merceği Nedir?
Far merceği halojen, xenon ya da LED farketmeksizin bir kaynaktan çıkan ışığı istenilen yerlere ve istenilen şekilde dağıtmaya yarayan parçadır.
5 adet tipi bulunur (LED mercekleri hariç). Bunlar: kısalar için halojen mercek, kısalar için xenon mercek, bi-xenon mercek, bi-halojen mercek ve uzun far merceğidir. Uzun far merceği artık kullanılmadığı için bundan sonra yazacaklarımın tümü normal mercekler için geçerlidir (halojen, bi-halojen, xenon, bi-xenon).
Hangi tip olduğu farketmeksizin bir far merceği 3 ana parçadan oluşur. Bunlar reflektör çanağı, siper (cut-off shield) ve lenstir.
a) Reflektör çanağı: Normal farlarda bulunan reflektörler kadar parlak bir kaplamaya sahip olan çanaktır. Ampul bu çanağın içerisine oturur. Ampulün yaydığı ışık bu çanaktan yansıtılarak yoğun bir biçimde sipere ulaşır. Xenon ampuller daha çok ısındığı için xenon merceklerdeki reflektör, halojen merceklerdeki reflektöre kıyasla ısıya daha dayanıklıdır. Dolayısıyla halojen merceğe xenon taktığınızda bir süre sonra kararması muhtemeldir. Aynı zamanda reflektör çanağının kaplamasının kalitesi aydınlatma gücünde ve kalitesinde kilit rol oynar. Çanak ne kadar parlak ve netse aydınlatma o kadar güçlü olur.
Sonar Dayline farlardan çıkan merceğin reflektör çanağı:
Yeni tip Hella bi-xenon merceğin reflektör çanağı:
Görüldüğü üzere kalite farkı açık.
b) Siper: Kesilme çizgisi şeklinde kesilmiş metal bir parçadır (bazı adi merceklerdeki siperler plastiktir). Reflektör çanağından gelen ışığın bir kısmı bu siper vasıtasıyla kesilir. Yani mercekli farlardaki kesilme çizgisinin şeklini belirleyen bu siperdir.
Eski tip Hella bi-xenon merceğin uzun-kısa konumundaki siperlerinin ve ışık dağılımının fotoğrafı:
Kısa:
Uzun:
Kısa-uzun ve ışık dağılımının karşılaştırmalı resmi:
c) Lens: Siperin üzerinde kalan ışık bu lens vasıtasıyla geniş bir alana yansır ve ters çevrilir (yansıyan ışık deseninde karanlık bölge üstte, aydınlık bölge alttayken, ışık lensten geçmeden önce karanlık bölge altta, aydınlık bölge üsttedir. Yani ışık desenine baktığınız zaman siperin merceğin üst tarafında bulunduğunu düşünürsünüz, ancak aslında alt tarafındadır.) ve daha sonra fardan dışarı verilir. 3 adet lens tipi vardır.
c1) Clear Lens: Tamamen şeffaf olan lens tipidir. Yeni silinmiş, tertemiz bir cam yüzeyi gibi düşünebilirsiniz. Kesilme çizgisini en net ve keskin yansıtan lensler clear lenslerdir.
Sonar Dayline farların içerisinden çıkan Sonar marka merceğin clear lensi. Resimler kendi çekimimdir.
c2) Frosted Lens: Donuk gibi gözüken bir yüzeye sahiptir. Buz tutmuş bir cam yüzeyi gibi düşünülebilir. Kesilme çizgisini en bulanık yansıtan mercek tipidir.
Yeni tip Hella bi-xenon merceğin (BMW F10 kasa 5 serilerinde kullanılan) kendi çektiğim resimlerdir. Frosted lense güzel bir örnektir. Lensten yansıyan ışığa bakarsanız hafif donuk olduğunu görebilirsiniz.
Karşıdan:
c3) Fresnel Lens: Lens yüzeyinde merkezden dışa doğru açılan halkalar bulunur. Kesilme çizgisini frosted kadar bulanık yansıtmaz ancak clear lens kadar da net değildir.
Fresnel lens için örnek:
Clear Lens-Fresnel Lens karşılaştırması:
Bi-xenon - Bi-halojen Mercekler:
Bu tip merceklerdeki siperler hareketlidir. Siz far kolunu uzun konumuna aldığınızda ya da selektör attığınızda bu selenoide ya da elektrik motoruna elektrik verilir ve siper aşağı çekilir. Bu sayede siperin engellediği ışık serbest bırakılır. Dolayısıyla kesilme çizgisinin üzerinde bulunan karanlık bölge de aydınlatılmış, kısaca uzunlar açılmış olur.
Valeo, AL-Bosch, ZKW mercekler siperi hareket ettirmek için elektrik motoru kullanırken, Hella selenoid kullanmaktadır. Selenoid daha güvenilir, basit ve hızlı bir sistemdir.
Mercek Kalitesi Hangi Kriterlere Göre Değerlendirilir?
Çoğunlukla kesilme çizgisi en net olan mercek en iyisidir gibi bir anlayış söz konusudur ancak bu yanlıştır. Merceklerin kalitesi aydınlatma gücü, ışık dağılımının homojenliği, aydınlatma menzili, aydınlatma genişliği ve parlak noktanın (hotspot) desenine göre değişir.
Bir merceğin kalitesini ölçerken öncelik sıranız aşağıdaki gibi olmalıdır:
1) Işık gücü yeterli mi?
2) Aydınlatma homojen mi? Işık, yolun ya da resme göre duvarın her tarafına aşağı yukarı eşit parlaklıkta dağıtılmış mı?
3) Aydınlatma genişliği yeterli mi?
4) Menzil yeterli mi? Duvar resimlerdeki aydınlatma deseninden menzili aşağı yukarı şu şekilde anlayabilirsiniz: Kesilme çizgisinin orta noktasında bulunan hotspot ın (en parlak nokta), çizginin ortasında maksimum parlaklıktayken, aşağı inildikçe düzgün bir şekilde parlaklığı azalmalıdır. Kesilme çizgisi yolun en ilerisine düşer, kesilme çizgisinin aşağı kısımları size (araca) doğru yaklaşan kısımlardır. Eğer bu parlaklık kesilme çizgisinin hemen altında düşük şiddette, daha alt taraflarda daha kuvvetliyse aracın hemen önü çok aydınlanırken, yolun daha ilerisi az aydınlanacak demektir. Bazı kalitesiz merceklerde bu noktanın parlaklığı ve pozisyonu yanlış ayarlanmaktadır.
5) Kesilme çizgisinin netliği kişisel tercihtir. Net kesilme çizgisi hoş durur, bulanık olan kötü. Ancak aşırı net kesilme çizgisi demek o çizginin öte tarafının tamamen zifiri karanlık olması demek. Dolayısıyla gece yolculuklarda karşınıza çıkan sürprizlere (köpek, çukur vb) tepki vermek için daha az zamanınızın olması demek.
